MASTER NEGATIVE NO. 93-81451- MICROFILMED 1993 COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES/NEW YORK as part of the "Foundations of Western Civilization Preservation Project" Funded by the NATIONAL ENDOWMENT FOR THE HUMANITIES Reproductions may not be made without permission from Columbia University Library COPYRIGHT STATEMENT The copyright law of the United States - Title 17, United States Code - concerns the making of photocopies or other reproductions of copyrighted material. Under certain conditions specified in the law, libraries and archives are authorized to furnish a photocopy or other reproduction. One of these specified conditions is that the photocopy or other reproduction is not to be "used for any purpose other than private study, scholarship, or research." If a user makes a request for, or later uses, a photocopy or reproduction for purposes in excess of "fair use," that user may be liable for copyright inf ringement. This institution reserves the right to refuse to accept a copy order If, in its judgement, fulfillment of the order would involve violation of the copyright law. A UTHOR: DISSELIUS, CARL TITLE: DE ADMETI ET ALCESTIDIS... PLACE: HALLE DATE: 1882 COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES PRESERVATION DEPARTMENT Master Negative # Restrictions on Use: BIBLIOGRAPHIC MICROFORM TARGET Original Material as Filmed - Existing Bibliograpliic Record 065 '^^- V.3 , 1 . af^rtalion I Dioseliur,, Carl 1857- De Adneti et AlccEtidia fabula conmentutio archmjolofrica Ilalle 1382 s. /' TECHNICAL MICROFORM DATA REDUCTION RATIO: ^^^ FILM SIZE: ^±^^^ __ IMAGE PLACEMENT: lA QlA> IB IIB DATE FILMED: ^J^2A INITIALS ^j^ FILMEDBY: RESEARCH PUBLICATIONS. INC WOODBRIDGE. CT V / c Association for Information and image iManagement 1100 Wayne Avenue. Suite 1100 Silver Spring, Maryland 20910 301/587-8202 Centimeter 12 3 4 5 iiii iiii iiiiliiiiliiii iiiilii iiii iliiiiiiiiiliiiii 6 7 iiiliii iiilii 8 1 9 10 liii liii liiii 1 "f "['VTVTrTT "f "fT n "1" 1 2 Inches 1.0 3 la la IIA^. I&3 ^ l^ u 4 2.5 2.2 2.0 1.8 1.6 l.l 1.25 1.4 10 11 12 13 14 15 mm miliiiiliiijlm| liiiiliiiiliiiiliiiili|iili i iiliiiiliM^ /

**' avrhv elh Jw^olov TtXijxr^ov nv^s xEQavvCov. *) Idem Hesiodus tradit, cujus versus servavit Athenagoras Legat. p. 116 Oxf. Pind. Pyth. in, 57 eas imitatus est. 3) V. Eur. Alk. 590 (Prinz) et ApoU. 1. c. Poetae Alexandrini Ehianus, CaUimachus, Hymn. in Ap. 50 (v. Schol. ad Eurip. Alk. v. 1), et 608 secuti TibuUus (H, 3, 11) et Ovidius (Her. V, 151) Admetuni ab ApoUine amatum fuisse tradunt. / ^ fj Admeti filii, equae in beUo Trojano ceterorum heroum equisceleritatepraestarent, tag iv nr^Q^iv ^Q^ aQyvQoto^og 'ATtoUwv 11. II, 766. Sed non in liac sola re Pherarum rex a deo adjutus est; multo magis enim, quemnam patronum fautoremque domo excepisset, intellexit, quum Peliae, Jolci regis, filiam Alcestin in matrimonium ducere animum induxisset. Quam et pulchritudine et animi integritate*) atque Tenustate praeter reliquas filias insignem nemini se uxorem daturum pater pro- fessus erat, nisi qui cum apro et leone in currum iunctis ad se venisset (ApolL I, 9, 15) Quod ceteris, qui Alcestin petebant, gravi condicione deterritis Admetus ab Apolline adiutus perfecit. Ipse euim deus bestias illas iugo subdi- dit, cum quibus Admetus Jolcum profectus Alcestin a patre imietravit. (Apoll. I, 9, 17. Hygin. fabb. 50, 51) Neo quum Admetus in solemnibus nuptiarum celebrandis Dianae sacrificare oblitus iram eius in se coUegisset ^ApolUnis auxUium ei defuit. Sororem enim, quae in cubiculum nuptiale draconum spiras miserat, placavit, simulque Parcas induxit, ut poUicerentur Admetum, si suprema eius hora fato constituta venisset, retenturum esse vitam, si aUus loco eius mori suscepisset. Hoc fere modo ApoUodorus rem tradit et is quidem unus sacrificii ab Admeto omissi mentionem fecit. Euri- pides, quamquam nuUo loco dUucide iniuriam ab Admeto Dianae iUatam narrat, tamen rem novisse videtur, quod ex eo coUigi potest, quod pactio ab ApoUine cum Parcis facta ab eo commemoratur"^), ita quidem, ut eluceat, dolo iUas ad eam inductas fuisse. Patet enim rationem aUquam intercedere inter sacrificium, quod instituere Admetus ob- litus est, et pactum, quod Apollo cum Parcis iniit. Ac *) Hom. II. n, 713 sq. ^« Y^awav — niXiao ^arQWV bWos aQiorn- Diod. IV, 52 Mm^v ^ 'Ah^criv h ' iiaB^Biai {me^^oXf}v dno — 19 — candam. Brevi cursu in caelo peracto sol inclinat et simili modo atque mane opaco crepusculo caelum obtegitur. Quid? nonne crepusculo in caelo oriente matutinum dilu- culum in memoriam illis hominibus venisse verisimillimum est. Postremum igitur Alcestin conspici putabant atque maritum postremum complexam pro eo mori, ut iile sequenti die ab oriente denuo novo splendore indutus possit ascendere^'). Atque praeclare ad hanc explicationem serpentes quadrant, quae in Alcestidis cubiculo repertae sunt. Saepius enim recurrunt in fabulis, quae ad solem spectant, quippe quae noctis vel inferorum sacrae sint'®). Cuius rei ut exemplum aflferam, Hercules serpentibus fauces elidit, quae in eum in cunabulis jacentem invadunt i. e. sol juvenilis modo natus noctem superat, ac simili modo in Orphei fabula Eurydice i. e. crepusculum vesper- tinum serpente morsa moritur. Eodem igitur in hac fabula serpentes pertinent, noctem enim significant, quae oboriens crepusculum exstinguit. Jam tertia, quam proposueramus, fabulae pars quid sibi velit, facile intellegitur. Nimirum tenebrae denuo a lucis deo vincuntur; itaque Herculem, eum quoque solis deum, (cf. Prellerum I. c. II, p. 157 sq.) Alcestin Admeto restituere dicebant, quum ab oriente diluculum in coclo ascendens et solis splendorem denuntians conspexissent. *•) Alcestin igitur morientem putamus spectare ad crepusculum, quum ApoUinis et Daphnes fabula, ea quoque nostrae simiiis, ita eiplicetur, ut Daphnc i. e. dilucuhmi vel Aurora fugiat sole oriente et extinguatur, quum ille eam amplecti studeat. ^) Itaque Proserpinae quoque serpentes sacri fuerimt, 2* -. 20 — IIL Fabula quomodo ab artificibus tractata sii De artis operibus quae ad nuptias Admeti pertinent. Antiquissimum quod sciamus ex artis operibus, quod ad fabnlam, de qua agitur, pertinet, in throno illo fuit anti- quitate clarissimo Apollinis Amyclaei, opere Bathyclis Mag- netis, cuius descriptionem servavit Pausanias. Ibi enim et multae aliae res ex fabulis desumptae et Admetus effictus erat leonem et aprum ad currum adiuncturus (III, 18, 8 reXevraia ^l/dd^r^tog te tevyvviov icTiv vno x6 IkQfia 'Amtqov "ml kiovta). Eandem rem Petersenus (arch. Zeit. 1863 p. 106) in anulo etrusco apud Abekenum, Mittelitalien T. VII. 6 a expresso agnoscit. In quo leo et aper currui subiuncti conspiciuntur, qui a viro ijticriri<>i vestito, qui in curru positus frena et flagellum manibus tenet, reguntur. Praeit currui femina quattuor alis praedita, quae sinistra ramum tenet Praeterea in superiore imagine stella, in inferiore planta conspicitur. Patet igitur in eo solum eam, quam anulus continet, imaginem, cum ea, quam Pausanias des- cripsit, consentire, quod in utraque leo et aper iuncti occurrunt. Nam praeter hoc nihil est in hac imagine, quo ad Admeti fabulam eam referre permoveamur. Atque eo minus Peterseni sententia ferenda videtur, quod ex nostra fabula ea, quae praecedit, feniina vix potest explicari. Nec magis imaguncula a Begero in libro de Alcestide expressa, in qua item leo et aper coniuncti sunt, cum fa- bula nostra cohaerere videtur. Kecte vero Petersenus anaglyphum romanum'*) sepul- crale saeculi post Chr. alterius huc rettulisse mihi vide- tur. Dextra anaglyphi parte sedet vir tunica chiridota et ijuar£\f> indutus, sceptrum manu tenens; corporis habitus «) Ann. d. J. XXXm p. 227 sq. Mon. XVI T. IJI, 3. ■* II * ) J ^> — 21 — talis est, quali reges effingere solent artifices. Cui exad- verso iuvenis cernitur chlamyde vestitus et parazonio et hasta exstructus; regem adspiciens dextram sinistrorsum protendit. A sinistra parte progrediuntur leo et aper cur- rum advehentes, in quo Diana cernitur, quae frena (quae desunt in anagljpho) tenere videtur. Juxta aprum Apollo stat lauro coronatus, qui pharetram super humeris portans et arcum laeva tenens dextra aprum videtur impellere. Porta, quae pone currum est, Petersenus putat indicari iuvenem modo cum curru et deis intravisse. Postremo iuxta regem femina stat longis vestibus induta, cuius effigies velo obtegitur. Quod anaglyphum primus Brunnius ad fabulam nostram referendum existimavit nec vero prorsus recte id explicavit'^). Vix enim potest esse dubium, quin eo representetur Admetus a Pelia coniugem petens eo modo, quo ab ApoUodoro et Hygino fabula narratur. Ilie igitur, qui in throno sedet, Pelias est et femina, quae capite velato juxta eum stat, Alcestis veste nuptiali ornata. Quod Pelias brachium tolHt, ita videtur expli- candum esse, ut inopinata res illa ei accidat. Una Dianae figura non bene quadrare videtur ad hanc explicationem, sed quod scena ad nuptias pertinet, ne in ea quidem offendendum est. B. De artis operibus, quae ad Alcestin morientem et ab inferis redeuntem pertinent. Primo loco commemoro picturam vasis etrusci, in quo Admetus et Aicestis postremum sibi valedicentes repraesentantur"). Mediam picturam duae figurae longis '2) Brunnius eam, quae sedet, figuram Plutonem esse existimans et eam, quae iuxta eum est, feminam si^taXov, fortasse foroiam fabulae extitisse coniicit, ex qua Apollo ipse cum sorore ad inferos descen- derit Alcestin repetiturus. 33) Dennis Cities and cemeteries II. Arch. Zeit. 1863. t. CLXXX. 22 -- — 23 — vestibus indutae occupant, quorum nomina superscripta sunt. Alcestis ambobus brachiis Admeti cervicem am- plectitur, quum hic ab amplexu coniugem remoturus videatur. A dextra et sinistra parte accelerant duae figurae horrendae, quarum altera malleum, quem Etrus- corum Charun ferre solet, erectis manibus vibrat, altera alata singulas utraque manu serpentes tenet'^). Ex eo, quod Admetus videtur Alcestin ab amplexu removere et quod perspicuum est eum daemonem, qui a dextra ima- ginis parte stat, Admetum non Alcestin aggressurum esse, Peterseni sententia videtur rciicienda esse, qui imaginem ita explicandam putat, ut Admetus Alcestidi moriturae valedicat. Immo recte ante Petersenum Brunnium de ea iudicasse existimo, qui artificem vult finxisse, Alcestin eo temporis momento, quum Admetiim mors aggreditur, se interponere, ut pro eo moriatur. Ita si rem explicamus, patet non ab Euripide materiam imaginis artificem sumpsisse, nec tamen ea ita a fabula tralaticia discrepat, ut non artificem hoc sibi libertatis sumpsisse statuamus. Alcestin morientem et eam ab Hercule reductam quattuor repraesentant sarcophagi, qui quamquam in rebus minoris momenti inter se discrepant, tamen in singulis ita consentiunt, ut ad unum videantur exeraplar revo- candi. Hi vero sunt: A Ostiae inventus nunc in Vaticano exstat, B anno 1734 a duce de St. Aignan, legato in cellula papali, in Fraucogalliam translata. nunc in arce de St. Aignan reservatur, C sarcophagus Albanus, 1) sarcophagus in codice Pighiano delineatus"). Quorum ^ cf. Bindseil, Die Graber der Etrusker, Sehneidomiihl 1881 p. 38 sq. * 3^) A apud Gerhardum Ant. Bildw. t. XXVin. B a Roulczio Gaz. areh 1875 pl. XXVn editus, C apud Z.x,ffa, Bar..iril I t XIJII, MUin, G. m. CVUI, 428 Guignaut, Relig. m ei, quos notis C et D significavi, plurimum inter se consentiunt, ut facile possis coniicere Pighianam adum- brationem expressam esse secundum sarcophagum Albanura atque quod C plures exhibet figuras ita explicandum, ut Pighius eum descripserit, quum nondum, ut nunc est, mutilus fuerit'*). tn omnibus his sarcophagis tres sunt discernendae scenae, quarum media ea est, in qua Alcestis moritur. Atque in medio A Alcestis in lecto posita est ad sinistrum versa. Sinistra manu in lectum innititur, dextram viro iuvenili, sed barbato, qui sinistra parte ad lectum accedit, ita porrigit, ut vires eius vix sufficere videantur. Ad- metus, ita enim vir appellandus est, qui chlamyde super humero fibula coniuncta vestitus accedit, dextra Alcestidis manum apprehendit, sinistram ad gladii capulura, qui de sinistro humero dependet, refert. Prae lecto liberi AI- cestidis, qui etiam in Euripidis fabula occurrunt, efficti sunt, ac dextra quidera parte puer toto corpore nudus, qui pedem sinistrum in scabello ante lectum posito innititur. Gestu utitur eodeni, quo saepenuraero ^EQuyteg queribundi utuntur. Puella, quae ab altera parte stat, maiorem quam puer prae se fert dolorem. Ea lecti parte, ubi caput Alcestidis est, ministra manura lugentis gestu toUit. Pone lectura raulier aetate provectiore dextrara simili gestu movet. Quam figuram pro nutrice Alcestidis, non matre eius habendara esse puto. Nam et ad fabulam, qualis tradi solet, mater non quadrat et in anaglyphis C et D, ubi prorsus eodem loco occurrit, ornaraento illo capitis praedita est, quod solum nutricibus ab artificibus tribui solet. In quarto sarcophago haec figura in alium locum ab artifice translata est. Laeva anaglyphi parte per portam vir intrat chlamyde super humero fibula coniuncta indutus, qui laeva raanu ^) Aliorum sarcophagorum quae huc pertment fragmenta v. apud Matz-Duhn, no 2889 sq. - 24 — hastam, dextra funem tenet, ad quem canis alligatus est. Quem cum Koulezio 1. c. pro Admeto habemus a venatione redeunte; cui minister dextra ad eum accidens narrat Al- cestin coniugem in extremo esse. Sequitur post ministrum alia Tiri figura, qui Admeti videtur comes esse. Deinde Apollo cernitur ad sinistrum progrediens et faciem ad dextram parteni revertens chlamjde laevum bracchium obtegente et de dorso defluente. reliquis corporis partibus nudus. Manu sinistra arcum tenet, dextram vivido gestu effert. Ex quo gestu et quod pedem dextrum (iuxta quem tripus est serpente pythica circumdatus) proponit, intellegimus deum celeriter domo Admeti decessurum es-^^e. Celeriter enim eum abire ob eam rem oportet, quod Alcestis in sequenti scena jam animum agit et ei ut deo puro atque integro non commemorari licet in domo, in qua mortuus aliquis versatur. Quam scenam inspicienti Euripidis versus facile in mentem venient: v. 22: XeiTttj fAtXdOQwv Tiovde (fiXrdTr^v aTtyr^v. Nec tamen dixerim artificem hoc a poeta ipso ex- pressisse. quum in aliis nec iis minimis rebus, quae in anagljpho nostro repraesentatur scena a fabula Euripidis discrepet. Hoc imprimis in eo elucet, quod ab Euripide Admetum afuisse et redeuntem de Alcestidis sorte cer- tiorem factum esse non commemoratur, quum artifici ea fabulae forma obversata videatur, ex qua diem, quo Alcestin mori destinatum erat, nesciebant, ita ut malum eis inopinantibus ingruerit et Admetus a venatione rediens tristi nuntio oppressus sit. Quod, qui post Euripidem hanc fabulam tractaverunt, poetas novasse puto, ad quos, quae in anagljpho repraesentantur, scenae redire videntur. Kestat, ut explicetur senex, qui inter Apollinem et Admetum positus vultu perterrito ad Alcestin morientem prospicit. Dextra manu non serpentem tenet, ut Roulezius errore inductus putavit, sed baculum, quam ob rem ne ) S — 25 — id quidem recte Roulezius dicit senem esse Aesculapium, qui quid hoc loco sibi velit. non possiim divinare. Nou vero magis cum Peterseno et aliis Pherem eum appellaverim. Prinium enim Adnieti parentes in fabula secundas solani partes agunt (apud Euripidem quoque Alcestide moriente non adsunt), deinde ea figfura. qnae in ceteris sarcophagis huic resp ridet. vix Pheres po^est esfje. Re(*tum igitur ZoegMm censeo vidisse, quum pae i0'^0L^um Rguram esse dicat, qui nutricis figurae respondens optime locum suum « tenere videtur. Prorsus aliam laevae anaglyphi partis explicationem Petersenus protulit 1. c. p. IIG. Qui rem non in Admeti domo. sed in oraculo Apollinis agi putat, ad quem Ad- metus ipse profectus sit, ut deum consulat. Cuius comi- tem et miuistrum eum esse, qui hasta exstructus et canem fune tenens per portam intraverit dominum opperiens. — Quam sententiam ei subiecisse videtur ea, quam ipse pro- tulit plurium picturarum Ponipejanarum explicatio, quas ad mythum nostrum revocandas esse pro certo judicavif). Eo minus vero ex picturis illis Ponipejauis ad ectypon nostrum explicandum aliquid certi effici potest, quod num illae recte a Peterseno explicatae sint summo jure videtur dubitari posse. Accedit, quod neque Euripides neque scriptores, qui fabulam tradiderunt, oraculi ab Apolline Admeto editi mentionem faciunt. Nec puto illum habuisse, cur oraculum consuleret; etenira, quum serpentes in cu- biculo repertae essent, Admeto, ut, quaenam esset de por- tento Apollinis sententia, comperiret, Delphos ire non opus erat, quippe, quum eo ipso tempore deus ille fatidicus in domo Admeti adesset — ita enini a scriptoribus res f '') Duas easque ceteris intcgriores Petersenus edidit Arch. Zeit. 1863 t. CIJlXX. 1. 2. Et lias et reliquas descripsit Helbigius, Pomp. Wandg. 1157 — 1161, qui Peterseni explicationi assentitur. Accedit alia pictura a Sogliano, I^ pitture murale Campane, Napoli 1869 N. 506 descripta. — 26 — traditur, — ut statim Parcis Admeti vitae, ut parcerent, persuadere posset Verum faciamus artificem in eo ab tralaticia fabulae forma declinasse, ut Apollinem die nup- tiarum in Admeti domo non adfuisse finxerit. Quid? Cur tanderii Admetus tam tristem in anaglypho prae se fert vultum, si ApoUo, id quod Petersenus statuit, ei res- pondit praematuram mortem, quae serpentibus indicaretur, ab eo posse depelli, si quilibet alius pro eo morti se ob- laturus esset. Neque enim iam tum praesagire poterat neminem nisi uxorem id facere paratam fore. Nec non apto et perspicuo scenarum contextui sententia a Peter- seno prolata repugnat. Etenim si prima scena reprae- sentaretur Admetus oraculum consulens, non statim posset in altera scena repraesentari Alcestis moriens, ita ut omnia, quae intersunt, actionis momenta, quae ad intelli- gendum scenarum contextum necessaria sunt, non expri- mantur. Contra in ea, quam supra attulimus, explicatione rerum, quae reprr.esentantur, series apta atque perspicua est. Prima scena: Admetus a venatione rediens mortem uxoris instare comperit. Altera scena: Ad lectum mo- rientis accedit, ut postremum cum ea coUoquatur. Tertia: Alcestis mortua ab Hercuie ab infelris reducitur. Nullam explicanti difficultatem tertia scena affert. Admetus manifesto afflictus Herculi obviam it, qui dex- tram Admeto porrigit, altera pellem leoninum et clavam tenet. Inter hos sub manibus eorum conserratis triceps Cerberus e specu prospicit, qua re indicari videtur Her- culem modo limen Orci transisse. Dextra ab Hercule Alcestis advenit corpore omnino velato, quae sinistra modo velamen a facie detrahit. Pluto, qui dextra ectjpi parte in throno sedet, gestu suo indicat se ei veniam dedisse ad superos redire. Ad dextrum eius humerum Proserpina annititur, quam esse y&ovlav toga supra caput tractum designat. Cuius precibus Pluto ad Alcestin dimittendam motus videtur. Trium Parcarum tiguras, quae in recessu I \\ '1 ^•^ 'i%iiiii" \ 7 positae sunt, et qnarum una vel fusum vel libnim fata- lem manu tenet, non video, eur Petersenus ad mediam scenam pertinere dicat, cum ad hanc scenam, in qua positae sunt, bene quadrent. In hac scena ad Euripidis tragoediam videtur refe- rendum esse, quod Admetus nescire videtur, quaenam ea, quae Herculem sequitur, femina obvelata sit. Verumtamen in eo ars plastica a poeta declinat, quod in ea Alcestis non certamine cum Orco inito, sed venia Plutonis et Proserpinae recuperatur. Itaque in hac quoque re artifex videtur poetam aliquem, qui post Euripidem fuit, secutus esse, qui in illo quidem Euripidem expresserat, finem autem fabulae fortasse Platonem secutus alium dederat. In sacrophago St. Aignano (B) item tres sc^nae discernendae sunt, quae quamquam in pluribus ab eis, de quibus diximus, dissentiunt, tamen in personis eorum- que habitu ita cum eis, quae in A reperiuntur, congruunt, ut ad eundem B atque A redire fontem certum sit. Ab utraque parte ectypi singuli positi sunt genii, qui in facem versum innituntur. Deinde a sinistra parte porta quidem, quae in A est, non est expressa, sed hic quoque primum locum Admetus tenet. Chlamyde vestitus est super humerum sinistrum rejecta; sinistra hastam tenet, dextra gladium; ut in A minister ei nuntium tristem affert. Apparet igitur ne hic quidem Admetum scivisse mortem Alcestidis tam brevi tempore instare, quum eum artifex a venatione vel itinere domum redeuntem faciat. Quod vero porta in hoc ectypo non cernitur, ea re artifex indicare videtur Admetum iam domum intrasse, quam in A intraturus est. Quae in dextram partem sequuntur, personae in hoc anaglypho omnes ad alteram scenam referendae sunt. Alcestis, quae in medio anaglypho in lecto posita est, ut ex vultu et corporis habitu apparet, iam animam efflavit. Juxta lectuni a sinistra parte nutrix et paedagogus genibus nituntur atque hic quidem dex- — 28 — — 29 — tram illa sinistram Alcestidis mannm tenet **). Hoc loco certum est non de Phere esse cogitandum, quum iam positione indicatum sit, eum aliquo modo cum nutricis figura coninnctum esse. Ante lectum ut in A liberi adsunt. — Ad hane scenam sinistra parte Admetus ut in prima scena vestitus accedit. Qui cum uxorem mortuam con-piciat perterritus dextram tollit. Duo eum sequuntur comites. quorum alterum Roulezius eum esse ministrum putat, qui in domus introitu Admetum appellavit. Alter eo loco positus, ubi in A Apollo stat, homo est pileatus, exomi et petaso exstructus, qui dextra pedum, altera rem aliquam dubiam tenef ). Qui utrum comes Admeti in venando an gregum custos sit, Roulezius dubitat. , Tertia scena multo minorem figurarum numerum exhibet, quara ea, quae in sacrophago vaticano respondet. Nam et Pluto et Proserpina et tres parcae desunt. Ce- terae personae eis, quae in sacrophago vaticano sunt, respondere videntur. Hic quoque Admetus Herculi ob- viam it, sed paullo concitatiore motu, dextramque cum eo iungit Inter hos a laevo Admeti latere in dextrum prospiciens femina stat longo vestitu, quae manum mento apponit. Quam Roulezius putat esse ministram familiarem, quae una cum domino ad hospitem excipiendum exierit. Eo loco, nbi in A Alcestin agnovimus, quae in hoc anagljpho est figura, difficilis videtur explicatu. Quum enim brevi solum tunica induta sit et ne id quidem pro certo diindicari possit, utrum vir an femina habenda sit, vix licet eam Alcestin ab inferis redeuntem habere. Si id, quod manu tenet, liber fatalis est, unam ex Parcis ^ Bespondent versua Euripidis 193 sqq.: n^ovretv exacrt^, hovtis rjv ovrta xaxos, ov ov Ti^seiTTe xal n^aeoQTjd^t] TtaXtv. ^ Eoulezius I. c. fructum esso opinatur in usum mortuae destmatum. J 1 '• T i iTji I /'k ; y eam dixeris esse, quam artifex, qui uberiorem scenam ex- presserit, solam locum tenere voluerit. Praeterea pone Herculem caput figurae conspicitur, quae omnibus certis notis defioientibus nullam explicandi ansam praebet. Requiritur igitur in hac scena figura Alcestidis, quam artifex, licet scenam contraxerit, vix potuit oraittere, quum ad eam imprimis tertia scena pertineat. Quam ob rera figurarum, quae exstant, aliquam Alcestin appel- landam esse puto. De ea vero figura, quara cum Roulezio parcam habuimus, quorainus cogitemus, vestitus prohibet nec praeterea, quid Alcestis manu habere possit, intellegitur; neque raagis de ea potest cogitari, cuius non nisi caput videtur, quura Alcestin ita in recessu positam esse ab artifice credere non liceat. Restat ea, quae a laevo Ad- meti latere stat, quam ne Alcestin appelleraus obstare videtur, et quod caput non est velatura et quod non tam pone Herculem, quam ei ex adverso ab Admeti latere locura tenet. Attaraen Alcestin eam esse persuasura habeo. Quod ut intellegatur, raonendura est in prioribus huius anaglyphi scenis paullo posterius actionis moraentum re- praesentari, quam in eis, quae in anaglypho A respondent. In B enim Admetus iam doraura intravit, quura in A modo intret, hic Alcestis iam mortua est, illic moribunda iacet. Quae cum ita sint, verisiraile videtur etiara in tertia scena terapus paullo provectura esse. Itaque cum Admeti habitus vividior sit et alacrior, quara in A, cum Alcestis a latere eius stet non iara velata, puto Admetum eam iara uxorem agnovisse velo ab illa iam retracto ab ore, quod in A retractura erat, et raanum eum jungere cum Hercule non, ut eura salutet, sed ut gratias ei agat. Denique artificem puto extreraam Euri- pidis fabulae scenara expressisse, in qua Admetus, post- quam uxorem recognovit Herculi gratias agit, frustra vero ab eo impetrat, ut diutius in domo sua comraoretur. Atque ex hac scena gestus quoque explicandus est, quem / ^ 30 — — 31 Alcestis facit. Dextram enim quam mento apponat, indicare videtur, quod Euripidis versibus continetur 1147 sqq. ^J, Ti yag Ttod^ ij^ avavSog tatrfd^v ywri; HP, ovTtta d-ifiig aoi TtjadB TtQoa^ioyijfidriov 'aIvuv, Ttqlv av d^eolai rotac vt^iqotg aq>ayviarjTai xat rqixov fioXj] (fdog, aXl iiaaf Biaio Ti]vdt' xat divMiog lov to Xomovy '^dfiijT , tvaifiei Tteql ^ivovg, ytal x«V* Media scena eodem fere modo atque in B in anagly- phis recurrit, quae notis C et D denotavimus. Sed in Ms paedagogo, qui rectus stat, quum in B genibus inni- tatur, Alcestis, ut primus Zoega animadvertit, tabellas tradit, quae extrema eius mandata ad maritum absentem continent**), Admetus enim ipse huic scenae non interest, quum omnes, quae a laeva parte paedagogi sunt personae, ad primam scenam referendae sint. Bextra sacrophagi Albani pars mutila est. Duas enim solum exhibet personas, Admetum, qui dextrorsum se vertit, et feminam, cuius non nisi parva pars genuina est. Sed vix dubitari potest, quin Hercules quoque dextra parte fnerit, ita ut scena eadem fere sit atque in anaglypho St. Aignano**). Plenior est Pighii adumbratio, quae praeter Herculem clava et pelle leonino exstructum iuvenem im- berbem chlarayde vestitum continet, qui laeva manu hastam tenet. Dtrum vero hae figurae genuinae, an postea sup- pletae sint diiudicari non potest. Quod ad iuvenem attinet» eum e coniectura additum esse verisimilius videtur. Transeamus ad sinistram horura anaglyphorum partem, quae prirao obtutu aliam scenam atque A et B reprae- *•) Apud Pighiimi iigura Alcestidis enrore viri speciem induit. *') Perversc Ribl>eckius trag. rom. p. 552 hanc scenam explicat: ^Alcestis iii den Hades fjcflihrt von einem Jiingling, der kein anderer ahi Mercurius sein kann." ^-'v li I I -U r> sentare videtur. Sinistra enim a parte exeunti occurrunt primae duae feminae chitone et pailio amictae, quarum vivido gestu motuque dolor expromi videtur. Sequitur dextrorsum vir imberbis chitone et \f.iarii^ indutus, qui dextrorsum prospicit et laeva manu hastam tenet. A latere huius aspicienti dorsum praebens conspicitur iuvenis et ipse imberbis, clamyde amictus de adverso corpore defluente; de laevo eius latere gladius dependet, super humero laevo hastae extrema pars exsiat. Gladio et toto corporis habitu eum Admetum esse intellegitur. Qui subito terrore vel alia re improvisa motus dextram toUit, dum cum homine barbato colloquitur, qui dextra parte ad eum accedit, baculo innitens, et cum iuvene imberbi**), qui inter eos stat, qui sinistra manu sublata se rem sumrai momenti Admeto esse dicturum indicare videtur. Praeterea ad hauc scenam trahenda est figura sinistrorsum versa, cuius nihil nisi caput, humerus dexter, pars hastae superior conspiciuntur. Caput in pectus demissum dolore eum esse affectum significat. De hac scena prorsus diversae sunt prolatae sen- tentiae. Petersenus enim 1. c. p. 117 repraesentari putat Admetum oraculo reversum ApoUinis consultum suis enarrantem. Contra alii putant Admetum patri exprobrare, quod pro se mori noluerit, alii eum Pherarum incolis renuntiare, ut uxoris funus summa cum pompa celebrent. Sed nec hos nec illos rectum opinor vidisse. Nani et in eo videntur errare, quod ea, quae repraesentari dicunt, non bene quadrant ad ea, quae a poetis et scriptoribus traduntur et quod ad scenam, quae in anaglyphis, de quibus supra diximus, respondent, non respiciunt. Quae quum in singulis cum anaglyphis C et D consentiant, ut a communi ea defluxisse fonte veri simile sit, iure *^) Cuius loco, quae apud Pighium videtur femina, quum in caeteris adumbratio Pighiana cimi anagijrpho Albano consentiat, errore vidctur huc illata esse. \ ! ~ 35 — cules conspicitur pelle leonino, quod de dextro humero dependet, insignis. „Er wendet sich, die Keule in der Rechten, zu der links aus der HadeshOhle tretenden Al- cestis, welche mit Schuhen, langem Chiton und einem tlber den Kopf gezogenen Obergewande bekleidet ist, indem er nach dem Saume desselben greift, wie um die Frau zu entschleiem". Quae scena tam prope ad eam, de quo Franckius egit, accedit, ut vix possit dubitari, quin illa prorsus eodem modo sit explicanda. Feraina igitur re vera Alcestis est, quae vultura timidum et supplicem prae- ferens manum protendit Herculem prohibitura, ne vestem de facie sua detrahat. Eadem scena alio modo ob oculos posita mihi videtur esse in alio auaglypho, quod Florentiae in palatio Ri- nuccini exstat et quod Dutschkius I. c. adumbrationis, quam codex Pighianus exhibet, exemplar esse demonstravit*^). Anaglyphum in duas scenas distribuitur pilo angulari seiunctas. Sinistra Hercules adspicienti adverus compacto corpore atque robusto et pelle leonino, qui de bracchio sinistro eius in tergo posito dependet, insigiiis, adstat ad ea, quae dextra parte accidunt, oculos vertens. A sinistro eius latere Alcestis longo caput quoque obtegente pallio vestita, quod sub mento ab ea continetur, procedit. Sequitur dextrorsum vertenti pila, in quam dextro eius latere adstans iuvenis procer capillo brevi et cirrato sinistro cubito innititur. Adspicienti tergum vertit et chlamyde prae pectore coniuncta et super bracchium dextrura iacta vestitus est. Caput dextrorsura vertit, dextra gestura facit aliqueni ex personis, qui dextra sunt, inclaraantis. Sequitur Admetus et ipse chlamyde amictus, qui caput sinistrorsura avertens sinistrara Alcestidi, quae dextra ad eura accedit tunica raanicata et pallio capitis inferiorera partem obtegente induta, invitus, ut videtur, porrigit. **) Y. Arch. Zeit. 1875 t 9 cf. Ant. B. H, 314. il — 36 — Inter hos adolescens conspicitur capillo crispo taenia cincto, amictns pallio, qui abiturus facem, quam sinistra tenet, ad solum vertit. Admeto et Alcestide tergum praebens ad figuram, quae in pila nititur, respicit. Al- cestin virgo, quae pone eam stat, chitone cincta, cui manicae desunt, induta utraque manu Admeto admovet. Praeterea dextra anagljphi parte figura exstat, cuius non nisi parvum fragmentum genuinum est; caetera et alia praeterea figura postea addita sunt. — Quae scena ita solet explicari**), ut in ea Admeti nuptiae repraesententur malo omine, quod eo indicari volunt, quod Admetus loco dextrae sinistram manum Alcestidi porrigit, turbatae. Itaque eum, qui inter novam nuptam et novum maritum cum face adstat, Hymenaeum esse dicunt, qui de nuptiis decessurus matrimonium mox diremtum iri eo indicet, quod facem ad terram vcrtat. Cui Mercurium i. e. iuvenem procerum, qui sinistra adstat, manu signiticare, ut rever- tatur et facem erigat, quum Alcestis Herculis auxilio servata ab inferis redeat. Quae si ita essent, scena repraesentata nec de Euripide depeuderet, et aliquomodo contraria esset eis, de quibus supra diximus, monumentis romanis. Sed pluribus de causis haec explicatio videtur reiicienda esse. Primum enim mirum esset, si res, quae tanto spatio temporis diversae suut, ita essent coniunctae, ntnuptiarum celebrationem continuo sequeretur reductionis scena; deinde in figura Mercurii offendo, qui quamquam nuptiae ad eum omnino non pertinent ita positus est, ut ad alteram scenam sit trahendus; imprimis autem Admeti habitus is est, qui novo marito minime aptus sit; neque denique vix credibile videtur artificem, quum Admetum novae nuptae sinistram dantem facit, eo malum omen indicare velle. Multo enim magis in propinquo fuisset, si tale quid in anaglypho eftingere voluisset, serpentes illas repraesentare, quae a Diana in novorum nuptorura ^♦^) V. Dutschkium 1. c. Diltheyum Ann. d. J. 1869 p. 24. yV * # • ^ ♦1 Is^ / V — 37 — cubiculum missae erant. Anaglyphum nostrum adspicientem facile puto intellegere Admetum, quod femina obvelata admovetur, moleste ferre et invitum atque coactum manum ei porrigere. Qua de causa multo simplicius ita anaglj^hum explicabis, ut in eo inveniendo artifici ultima Euripidis tragoediae scena ob oculos obversata fuerit. Quam si respicimus facile, quid Admeti habitus sibi vellt, intelle- gitur. Hoc igitur modo anaglyphum puto interpretandum esse: Alcestis a sinistra parte ab Hercule Mercurio comi- tante ex inferorum potestate liberata Admeto, qui feminam eam esse peregrinam putat, adducitur. Qui non nisi Hercule appetente atque deposcente a se impetrat, ut manum eius prehendens in domum eam introducat. Bene igitur et apte artifex Admetum effinxit facieni avertentem et manum sinistram praebentem, ut postulatione Herculis invitum euni obsequi indicaret. Juvenis igitur face versa praeditus non Hymenaeus est, sed Odvarog, qui a Mer- curio iussus de scena decedit, quia potentia eius ab Her- cule fracta est. Quod vero artifex Qdvavov ut iuvenem effinxit, nequc ut Euripides senem morosum eo faci- lius intellegitur, quod hoc anaglyphum ad exemplum revocandum est optimo artis graecae tempore ortum (cf. Dtttschkium 1. c.) Nec deest aliud monumentum ad fabulam nostram pertinens, in quo simili niodo GdvaTog effictus occurit. In eis enini, quae loco, ubi Dianae templum Ephesiae fuit, a Britannis effossa sunt monumentis, columnae cylindrus est anaglypho ornatus, quod ad fabulam nostram primus C. Hobertus traxit; quem in eo dcscribendo sequor'*^). Servatae sunt alia magis alia plenae quattuor figurae et utraque parte anaglyphi singularum figurarum fragmenta. Medium Mercurius occupat dextro bracchio in chlamydem *') Editum cst ab E. Ciirtio, Arch. Zeit. 1873 t. 65. 66. C. Koberto 1. c. p. 37. i^ — 38 — obvoluto, petasum super humero fert, caduceura tenet manu dextra demissa. Sinistrorsum incedit capite sublato sursum suspiciens. Sinistra juvenis adstat, queni Qdvatov esse Robertus cognovit. „Machtige Adlersfltlgel ragen tlber die Schultern erapor und umrahmen die jugendlich schlanke mehr zierliche als kraftige Gestalt, die in Vorder- ansicht mit rechtem Standbein ruhig dasteht. Das Gesicht hat einen weichen schwermtttigen Ausdruck, der Mund ist von ungemeiner Weichheit." De sinistro latere gladius magnus dependet duplici super dextrum humerum eunti loro affixus'*'*). Dextra eius immota dependet, sinistrum bracchium sublatum est, quo femina, quam dextra ab eo adstantem adspicit, innuere videtur. Quae femina Alcestis habenda est. Chitone chiridoto et pallio amicta, cuius utramque laciniam super humero affigit, abituram se fert et Oavdrov nutui obtemperantem cum Mercurio eam comitante sinistrorsum processuram. A dextro Mercurii latere femina sequitur et tunica manicata cum patagio et longo gravique pallio super utroque humero affixo amicta, quae manu rem tenet longam et elasticam ad- huc non explicatam. Quam feminara uxorem esse eius, quae iuxta eam sedet, figurae, cuius non nisi inferior pars servata est, nemo non videt. Pedes soleis multis habenis ornatis praediti sunt, super femora pallium iactura est. Virura esse figuram et ex feminibus musculosis et eo intellegitur, qaod chitone non induta est. Qui coniuges Pluto et Proserpina sunt, a quibus ut in anaglypho vati- cano Alcestis dimittitur. Sinistra anaglyhi parte parva unius figurae fragmenta restant pars lateris sinistri, humerus sinister, bracchium in latus obnixum, quae ad Herculem pertinere, qui hoc loco steterit, sumuio iure Robertus contendit, ita, ut similera atque in anaglypho viilae Rinuccini locum obtineat ^^ ^>. >> .*i V — 39 — Scena igitur, quae anaglypho repraesentatur, haec est: Pluto Proserpinae precibus motus Alcestidi con- cessit, ut Herculem ad superos praeeuntera sequatur. Dum ea ad abeundum vestitum praeparat, ut QdvaToVf cuius non iara in potestate est, praeteriens a Mercurio xpvxono^TK^ comitata ad superos redeat, Hercules Mercurium et Al- cestin exspectans animo quieto immotus adstat, victorem se decessurum esse non ignorans. Jam, quod nobis proposuimus, absolutum est. Restant, pauca monuraenta, quae nura ad fabulara nostrara trahenda sint, adeo est incertura, ut de eis nihil novi raihi videar proferre posse. (v. Petersenura 1. c.) ^) Etiam apud Euripidem Oarants gladio exstructuB est. tHm Vlta. Carolus Disselius natus sum Kal. Mart. anni h. s. LVU Corbaci patre Josia, niatre Augusta e gente Schned- leriana, quibus mihi superstitibus magnopere gaudeo. Fidei addictus sum evangelicae. Primis litterarum elementis imbutus frequentavi gymnasium Corbacense, unde maturi- tatis testimonio instructus Lipsias me contuli, ut studiis philologicis operam darem. Ibi docuerunt me viri illustrissimi: Curtius, Fritsche, Hoerschelmann, Ritschl, Overbeck, Zarncke. Inde adii almam matrem Georgiam Augustam, ubi studia mea continuarem. Atciue illic scholas frequentavi virorum doctissimorum: Bauraann, Dilthey, Fick, de Leutsch, Lotze, Guil. MuUer, Nissen, Peipers, Sauppe, Steindorff, Wachsmuth. Praeterea sodalis fui ordinarius et seminarii regii philologici et paedagogici. Examine pro facultate docendi autumuo anni LXXIX superato primum gymnasii Gottingensis, deinde Brande- burgensis fui magister; nunc Hamburgi pari munere fungor.